Je hoort steeds vaker over het transhumanisme. Maar wat is het eigenlijk precies en waar komt het vandaan? Wat gebeurt er op dit gebied in Nederland? Wat heeft transhumanisme te maken met technologie, wetenschap en singulariteit? En ook: wat is de impact hiervan op de mensheid, wat zijn gevaren en hoe kijk ik als biohacker naar het transhumanisme?

Wat is het transhumanisme?

Transhumanisme is geen ding, maar een filosofie. Transhumanisten, aanhangers van deze stroming, houden vast aan het standpunt dat de evolutie van de mens klaar is. Het is tijd voor ons als mens om het heft in eigen hand te nemen. We kunnen en moeten nú technologie gebruiken om de toekomstige evolutie van onze soort bij te sturen.

Dit doel wordt vooral vanuit technologische en wetenschappelijke vooruitgang geredeneerd. Denk aan nanotechnologie, biotechnologie en neurotechnologie. Het vermengen van het menselijk lichaam met elektronica, waardoor we cyborgs worden. Nog een stap verder is de volledige onafhankelijkheid van het biologische lichaam. Volgens een bekende transhumanist, Ray Kurzweil, duurt het niet lang meer voordat we onze gedachten kunnen uploaden naar een machine of het internet. Verderop in dit artikel schrijf ik hier meer over.

Samenvatting transhumanisme

Hieronder volgt alvast een opsomming met de belangrijkste punten.

#1 Het transhumanisme is een filosofische beweging met als doel om de biologische grenzen van de mens te doorbreken met wetenschap en technologie. Voorbeelden hiervan zijn het uitbreiden van de fysieke en cognitieve vermogens, alsook het streven naar onsterfelijkheid.

#2 Het transhumanisme valt uiteen in diverse substromingen die onderling sterk verschillen in hun politieke, levensbeschouwelijke en zelfs religieuze opvattingen.

#3 Aanhangers van het transhumanisme vinden dat het gebruiken van techniek om onszelf te verbeteren, juist is wat ons mens maakt. Tegenstanders zijn met name bang voor machtsmisbruik door bedrijven of overheden en het verlies aan menselijkheid door de overgave aan technologie.

#4 Een aantal van de vormen en methoden lijken nu nog sciencefiction, zoals cryogene suspensie, mind uploading en superintelligentie. Toch zijn er wetenschappers en bedrijven die op al deze domeinen bezig zijn met onderzoek en innovaties.

#5 De impact van het transhumanisme is naast de vooruitgang in technologie in grote mate afhankelijk van economische, sociale, culturele en politieke factoren. Binnen het huidige kapitalistische model lopen we het risico dat we het lichaam steeds meer gaan zien als product en dat er biologisch verschillen tussen groepen mensen gaan ontstaan. Dat kan ongelijkheid alleen maar vergroten.

In de rest van dit artikel komen deze punten terug, met een onderbouwing en andere inzichten.

In dit deel lees je meer over de betekenis, achtergrond en diverse vormen binnen het transhumanisme.

Korte uitleg over het transhumanisme

Ik heb een samenvatting van dit artikel opgenomen als audiobestand. Beluister de samenvatting hieronder:

Betekenis van transhumanisme

Er zijn meerdere definities en daarmee meerdere interpretaties van de term transhumanisme. Hieronder heb ik de belangrijkste opgenomen.

#1. Volgens Wikipedia gaat het om het doorbreken van de grenzen die de natuur aan ons mensen heeft gegeven. ‘Transhumanisme is een recente vorm van speculatieve filosofie die probeert om de door de natuur gestelde grenzen van het menselijke bestaan te doorbreken.’

De mens kan zichzelf dus overstijgen met behulp van wetenschap en technologie.

#2. In het boek Mensmachine beschrijft Mark O’Connell het als volgt: ‘Volgens transhumanisten kunnen en moeten we ouderdom als doodsoorzaak uitbannen, kunnen en moeten we technologie gebruiken om de mogelijkheden van ons lichaam en onze geest uit te breiden, kunnen en moeten we fuseren met machines, en ons daarmee uiteindelijk herscheppen naar het evenbeeld van onze eigen hogere idealen.’

#3. Verderop in het boek Mensmachine komen nog twee treffende definities aan bod die tonen hoe transhumanisme tegengesteld geïnterpreteerd kan worden:

  • Het is een bevrijdingsbeweging die niets minder bepleit dan een totale onafhankelijkheid van de biologie;
  • Die ogenschijnlijke bevrijding is niets minder dan een definitieve en complete onderwerping aan technologie.

In de rest van dit artikel zal ik deze definities onderbouwen met extreme visies en methoden die door transhumanisten worden bedacht en geopperd. Zoals verderop duidelijk zal worden, ademt het transhumanisme een nogal instrumentalistische mentaliteit van de mens uit. Een wereldbeeld waarin intelligentie en gebruikswaarde boven alles staan.

Julian Huxley was overigens de eerste die de term transhumanisme gebruikte. Dit was al in 1957. Voor de kenners: hij is de broer van schrijver Aldous Huxley, o.a. bekend van het boek Brave New World.

Brief aan moeder natuur

Een van de bekendste uitingen van transhumanisten is de zogenaamde ‘brief aan moeder natuur’. Deze brief is in 1999 opgesteld door de eerder genoemde Max More. In de brief oppert More namens de gehele mensheid een aantal verbeteringen aan de menselijke constitutie.

  • We hoeven niet langer de tirannie van ouderdom en dood te aanvaarden, maar kunnen met biotechnologie ervoor zorgen dat we permanent vitaal blijven en worden verlost van onze uiterste houdbaarheidsdatum;
  • We kunnen ons waarnemingsvermogen en onze cognitieve functies uitbreiden door onze zintuigen en neurale vaardigheden met technologische hulpmiddelen te verbeteren;
  • We moeten streven naar volledige vrijheid in de keuze van onze lichaamsvorm en -functies, zodat de subtiliteit en omvang van onze fysieke en intellectuele vermogens die van alle mensen voor ons verre zouden overtreffen;
  • We zouden niet langer bereid zijn onze fysieke, intellectuele en emotionele vaardigheden te beknotten door opgesloten te blijven in een op koolstof gebaseerde levensvorm.

Hoewel deze brief een daadkrachtige uiteenzetting is van het transhumanistische gedachtegoed, valt de beweging uiteen in allerlei substromingen en groeperingen.

Vormen transhumanisme

Net als het christelijk geloof is het transhumanisme niet vastomlijnd. Het transhumanisme valt uiteen in verschillende kampen. Je hebt namelijk verschillende groepen die gerelateerd zijn aan geloof, politiek of ideologie. Een paar voorbeelden zijn het christelijk transhumanisme, het transhumanistisch socialisme en het hedonistisch imperatief.

Je kunt dan ook moeilijk spreken van ‘het transhumanisme’, al hebben alle stromingen wel een aantal dingen gemeen. Het gaat om zowel het woord ‘humanisme’ als ‘trans’. Humanisme staat voor respect voor rede en wetenschap. Trans staat voor het erkennen van en anticiperen op radicale technologische ontwikkelingen, ‘voorbij’ de huidige biologie.

Overzicht stromingen transhumanisme

In een artikel op de website van het Institute for Ethics and Emerging Technologies (IEET) schreef Hank Pellissier een uitvoerig overzicht van diverse vormen die onder het transhumanisme vallen.

De benamingen zijn door mij vertaald naar het Nederlands. Daarnaast vind je een korte beschrijving. Tussen haakjes staan bekende transhumanisten die deze stroming representeren.

  • Extropianisme. Een sterke nadruk op rationaliteit en optimisme over de toekomst van de mens (Nathasha Vita-More);
  • Singularitarianisme. Het plotseling ontstaan van superintelligentie (Ray Kurzweil);
  • Hedonistisch imperatief. Het doel is om het lijden van de mens uit te bannen (David Pearce);
  • Democratisch transhumanisme. Nadruk op sociale processen en democratische besluitvorming (James Hughes);
  • Libetaristisch transhumanisme. In tegenstelling tot de vorige stroming, is het libertarisme gericht op het individu en zo min mogelijk bemoeienis van de overheid (Peter Thiel);
  • Survivalistisch transhumanisme. Focus ligt op levensverlenging (Zoltan Istvan);
  • Religieus transhumanisme. Het gedachtegoed van het transhumanisme ligt in lijn met religieuze ideeën zoals bij de Mormonen (Lincoln Cannon) en het boeddhisme (Mike LaTorra). Soms wordt Terasem (Bina Rothblatt en Bruce Duncan) ook aan deze substroming gelinkt;
  • Kosmopolitisch transhumanisme. Lijkt op het posthumanisme met de nadruk op empathie, compassie en het grotere goed van de mensheid (Steve Umbrello);
  • Kosmisme. Houding van groei, geluk en een beperktere rol voor wetenschap (Giulio Prisco);
  • Anarchistisch transhumanisme. Door het verbinden van menselijke cognitie zijn geen bedrijven, landen of andere instituten meer nodig.

Zoals je wellicht kan afleiden aan dit overzicht, worden de substromingen van het transhumanisme vooral gevoed door politieke, morele, religieuze en levensbeschouwelijke visies op de wereld.

Betekenis van posthumanisme

Als ik mezelf in een hokje zou moeten plaatsen, zou dat die van een gematigde transhumanist zijn. Ik denk dat er zeker ruimte is voor technologie om de mensheid op bepaalde manieren te verbeteren. Binnen het bovenstaande overzicht zou dat het meeste passen bij de democratische en kosmopolitische stroming.

Maar ik ben ook gecharmeerd van het posthumanisme, een stroming die lijkt op het kosmopolitisch transhumanisme uit het overzicht van Pellissier. Volgens posthumanisten is de mens niet het middelpunt van alles. De mens is een onderdeel van een complex en alomvattend systeem dat zowel uit mensen, dieren en planten bestaat, maar ook uit materiële werelden (fossiele brandstoffen, drinkwater) en niet-menselijk leven (bits en bytes).

Het posthumanisme verwerpt het humanisme niet volledig, maar het probeert te waken voor de blinde vlekken van het humanisme. De mens is niet het absolute middelpunt in de wereld en de kosmos.

Mens als god

In Homo Deus beschrijft Yuval Noah Harari hoe de mens zich gaat upgraden tot de status van een god. Stel je namelijk voor dat we erin slagen om de grote problematiek zoals hongersnood, ziekte en oorlog te overwinnen, dan rest alleen nog maar de vraag hoe we verveling tegengaan. We hebben dan immers geen uitdagingen meer. Welke onderwerpen kunnen we dan nog aanpakken?

We weten en kunnen steeds meer op domeinen zoals informatica, kunstmatige intelligentie en biotechnologie. Harari identificeert in zijn boek twee terreinen die het brandpunt van de nieuwe ontwikkelingen zullen vormen:

  • Het zoeken naar geluk;
  • Het bereiken van onsterfelijkheid.

Deze doelen zijn in lijn met het gedachtegoed van transhumanisten. Door het loslaten van biologische grenzen en het vermengen van technologie zijn we als mensheid in staat om deze doelen te bereiken: gelukkiger dan ooit en onsterfelijk. Wij als mens hebben steeds meer goddelijke capaciteiten.

Dat lijkt nu nog gek. Maar Gawie Keyser schrijft (terecht) in een artikel in De Groene Amsterdammer: ‘Net zoals de oude Egyptenaren zich geen tijd zonder de farao’s konden voorstellen, of zoals de mensen in de Middeleeuwen zouden hebben gelachen over het idee dat God niet bestaat, zo weten we straks niet beter dan: de mens is goddelijk.’

Kortom: iets dat nu nog onwerkelijk lijkt, kan met het voortschrijden van de tijd heel normaal worden.

In dit film Vanilla Sky gaat het onder meer over cryogene suspensie. Bij het deel films heb ik opgeschreven hoe ideeën uit het transhumanisme terugkomen in series, boeken en speelfilms.

Bekende transhumanisten

Dit zijn momenteel de belangrijkste mensen binnen de beweging:

  • Max More
  • Natasha Vita-More
  • Ray Kurzweil
  • Nick Bostrom
  • Zoltan Istvan
  • Anders Sandberg
  • Dimitri Itskov
  • Ben Goertzel

Van ieder van deze prominente figuren heb ik een korte beschrijving opgenomen in mijn artikel over bekende transhumanisten.

Methoden transhumanisme

Op mijn Engelse YouTube-kanaal maakte ik deze video over technologieën uit het transhumanisme:

Mijn video over 3 transhumanistische technologieën

Dit zijn momenteel de meest in het oog springende ideeën op het gebied van transhumanisme:

  1. Cryogene suspensie – het invriezen van overleden mensen (en dieren) om ze ooit in de toekomst weer tot leven te brengen
  2. Mind uploading – het uploaden van je geest in de cloud, zodat je digitaal verder kunt leven
  3. Superintelligentie – het stadium waarin kunstmatige intelligentie (of intelligenties) slimmer zijn dan het gecombineerde intellect van alle mensen ter wereld
  4. Robots & cyborgs – intelligente robots die opzichzelf staan, maar ook de samensmelting tussen robots en mensen
  5. Hive mind – het koppelen van menselijk en digitale breinen, zodat er een collectief brein/bewustzijn ontstaa

Wil je meer weten over deze technologieën, ontwikkelingen op deze gebieden, toepassingen en meer? In mijn artikel over de ideeën van het transhumanisme lees je er alles over.

Voor- en tegenstanders van het transhumanisme

In een artikel op de Correspondent schrijft Lynn Berger dat de voor- en tegenstanders van deze ontwikkeling niet fundamenteel anders zijn dan die van elke andere technologie. ‘Het is een soort lachspiegel die onze diepste angsten en grootste verlangens uitvergroot en vervormt, maar niet fundamenteel verandert.’

In een eerder artikel over de toekomst van de mens kwam ik uit bij het onderscheid tussen denkers uit de Verlichting en de reactie hierop van conservatieve denkers uit de 18e eeuw. Dit is het verschil tussen progressie en behoud, tussen verandering en conventionaliteit.

Om terug te komen op de uitspraak van Berger; het verlangen van de voorstanders is het eeuwige leven en het vergroten van de menselijkheid. De angst van tegenstanders is dat we de menselijke aard uitwissen en onszelf te gronde richten.

Lees hier meer over de argumenten van voor- en tegenstanders van het transhumanisme.

In het volgende deel schrijf ik over de mogelijke gevolgen van het transhumanisme.

Gevolgen van transhumanisme

Vroeger waren fysieke vermogens bepalend voor je succes in de wereld. Tegenwoordig geldt dat in een steeds grotere mate voor je cognitieve vermogens. Wat is de impact van het downloaden van intelligentie, zoals mind uploading en de hive mind?

Zoltan Istvan is ervan overtuigd dat hij en zijn vrouw niet meer hoeven te sparen voor het hoger onderwijs van zijn kinderen. In een opinieartikel stelt hij dat zijn dochters over 15 jaar direct alle kennis van een universiteit kunnen downloaden in hun brein. Betekent dat ook dat je dan geen pianolessen meer hoeft te nemen en je allerlei vaardigheden direct kunt downloaden, zoals in de film The Matrix?

In mijn beleving is het oefenen en leren van een muziekinstrument, sport, taal of iets anders, ook een training in karakter. Het gaat om doorzettingsvermogen, discipline en interpersoonlijk contact. Ik denk dat het vaardigheden zijn die verinnerlijkt moeten zijn. Of ben ik naïef en zijn dit soort kwaliteiten ook net zo makkelijk te downloaden als een app op je smartphone?

Wet- en regelgeving

Overheden krijgen in een toenemende mate te maken met versnellende technologieën; niet alleen in de publieke ruimte, zoals de smart city, maar ook wat betreft de vraag hoe hun inwoners het willen gebruiken.

Een aspect daarvan is wet- en regelgeving. Zo kun je denken aan een recht op lichamelijk soevereiniteit, gelijkheid en het recht om je niet te verbeteren of te koppelen aan een machine. In de gemeenschap van cyborgs heeft Richard Mackinnon een aanzet gedaan met het formuleren van vijf rechten voor zogenaamde ‘mutanten’.

Narcistisch?

De grootste beperkingen van het transhumanisme die ik ervaar, zijn de nadruk op het individualisme. Je zou kunnen zeggen: de narcistische kant van mensverbetering.

  • De nadruk op de verheffing van de mens maakt dat we de rest van de wereld soms uit het oog verliezen. Terwijl een rapport van de Verenigde Naties over biodiversiteit uit 2019 laat zien dat de natuur wereldwijd in een ongekend hoog tempo achteruit gaat. In de afgelopen vijftig jaar is bijna de helft van alle ecosystemen op land en in zee ernstig aangetast door menselijk handelen.
  • Onze wereld draait om kapitalisme, consumentisme en economische groei. Niet dat ik mezelf als communist beschouw, en ik ben ook absoluut niet perfect, maar het menselijk lichaam als commercieel product beschouwen lijkt me een stap in de verkeerde richting. Of zoals mijn podcastgast Maxim Februari dit in een column heeft verwoord: ‘valt het dan ook ten prooi aan de neiging van ons als consumenten om alles te ruïneren, verwoesten, plat te branden en te slopen in de zoektocht naar nog goedkoper en nog meer geld?’

De plus

Zoals ik al eerder schreef valt het transhumanisme uiteen in diverse stromingen, waarbij de kosmopolieten, democraten en posthumanisten de bovenstaande uitdagingen wellicht eerder erkennen en oppakken.

Maar het neemt niet weg dat het transhumanisme de schijn tegen heeft. Zo vraagt de Sloveense cultuurcriticus Slavoj Žižek zich af waar de plus in de naam Humanity+ voor staat. Hij filosofeert over twee opties: of het staat voor de rest van de mensheid, of het betekent dat één groep mensen zich verbetert ten koste van anderen. Hij hoopt – net als ik – op het eerste, maar vermoedt het tweede.

Oplossing

De oplossingen voor de talloze problemen in de wereld zijn volgens mij niet zozeer technologisch, maar juist niet-technologisch. Hierbij sluit ik me aan bij de ideeën van Andrew Keen in zijn boek How to fix the future. Hier heb ik hem ook over geïnterviewd voor mijn YouTube-kanaal.

Ik moet hierbij aantekenen dat hij het in bredere zin heeft over de nadelige invloed van machtige technologiebedrijven, maar ik denk dat zijn ideeën ook toepasbaar zijn op het transhumanisme. Dit zijn de belangrijkste aspecten rondom een groter technologisch bewustzijn, aldus Keen:

  1. Bedrijfsleven. Bedrijven maken producten en diensten die ons als mens reflecteren en respecteren;
  2. Gebruikers. Consumenten maken bewuste keuzes in welke producten en diensten ze al dan niet gebruiken;
  3. Wetgeving. Overheden maken wetten en handhaven deze om haar inwoners te beschermen;
  4. Burgerschap. Burgers verenigen zich in belangengroeperingen om (politieke) invloed uit te oefenen;
  5. Onderwijs. Scholieren en studenten zijn zich bewust van de impact van technologie en keuzes, waarmee zij hun rol als betrokken ondernemer (punt 1), gebruiker (punt 2) of burger (punt 4) kunnen invullen.

Los van deze rollen, blijft het de vraag vanuit welke doelstellingen en waarden ze worden ingevuld. In mijn beleving zou het goed zijn om technologieën afzonderlijk en per casus te beoordelen door ze af te zetten tegen onze waarden.

Om dat toe te lichten neem ik cryogene suspensie, het laten invriezen van het menselijk lichaam na klinisch overlijden. Het is een menselijke én maatschappelijke vraag hoe waarden zoals veiligheid, autonomie, waardigheid en vervulling hierdoor worden uitgedaagd. Het is dus niet alleen een individuele afweging, maar ook een bredere vraag.

Zoals: moet dit in ons land wettelijk mogen (zijn er bijvoorbeeld regels met betrekking tot de veiligheid), is het dan voor iedereen toegankelijk (gelijkheid) en mag je de keuze voor anderen (zoals je kind) maken (autonomie)?

Toekomst van het transhumanisme

De meest waarschijnlijke richting van het transhumanisme ligt volgens mij in de ruimte. Dit is een thema dat ik in mijn podcast heb verkend in interviews met Angelo Vermeulen en Ans Hekkenberg. Het menselijk lichaam zoals we dat kennen is geëvolueerd in miljoenen jaren op aarde, met de zuurstof, natuurlijke hulpbronnen en zwaartekracht. Maar dat lichaam is helemaal niet handig in de ruimte, in kolonies op de Maan of op Mars.

Heel kort door de bocht: willen we het menselijk lichaam aanpassen zodat het beter tegen kosmische straling, het gebrek aan zwaartekracht of andere kosmische ongemakken kan?

Homo Universum

Volgens de Engelse astronoom Lord Martin Rees is het onwaarschijnlijk dat de wet- en regelgeving op aarde zo open wordt dat we vergevorderde methoden van mensverbetering toelaten. Hij voorziet een scenario waarbij een groep mensen de aarde voorgoed verlaat om zich op Mars te vestigen. Daar is wetgeving veel minder stringent of zelfs afwezig.

De toekomst van het transhumanisme ligt in het heelal.

Peter Joosten

Waarschijnlijk is het daar juist wel een goed idee om transhumanistische concepten toe te staan. Denk aan genetische modificatie tegen straling, bionische ogen of cryogene suspensie om duizenden jaren door het heelal te reizen. Op die manier ontstaat er vertakking van de menselijke soort; naast de Homo Sapiens wellicht de Homo Universum (in het Latijn is ruimte ‘universum’, vandaar dat ik deze naam bedacht).

Het lijkt misschien speculatief, maar de eerste tekenen zijn al zichtbaar. Zo hebben astronauten op het ruimtestation ISS in 2019 een experiment gedaan met genetische modificatie met CRISPR/cas9 om de effecten van schade aan DNA door ruimtestraling te onderzoeken.

De film The Titan speelt met het idee om astronauten genetisch aan te passen zodat ze beter bestand zijn tegen de ruimte.

Wat is mijn conclusie over het transhumanisme?

Conclusie

Ik start met een persoonlijk verhaal over hoe mijn keynotes en presentaties over dit onderwerp soms worden ontvangen.

De gespreksleider keek de zaal in. ‘Zijn er nog vragen aan de sprekers?’ Het was een avond in De Balie in Amsterdam over de rol van technologie in ons leven. De avond was opgezet rondom de film The Matrix die twintig jaar eerder was uitgebracht.

Een vrouw op de eerste rij keek mij aan. ‘Waarom wil je dit allemaal?’ De verbijstering spatte van haar gezicht. Nog voor de context: ten opzichte van de andere twee sprekers was ik het meest progressief over het gebruik van technologie in mijn leven. Ik noem mezelf geen transhumanist, maar voor de aanwezigen maakte dat geen verschil.

Onvermijdbaar

Destijds kon ik voor mijn gevoel haar vraag niet helemaal goed beantwoorden. Op weg naar huis bedacht ik me wat ik de volgende keer zou zeggen.

Volgens mij zijn de ontwikkelingen in het transhumanisme onvermijdbaar. Over de werkbaarheid van sommige van de methoden, zoals cryogene suspensie of mind uploading, kun je nog speculeren. Dat geldt net zo goed voor het tijdspad van de ontwikkelingen. Maar in algemene zin zijn veel krachten, belangen en geldstromen erop gericht om meer wetenschappelijk onderzoek te doen om het menselijk welbevinden te vergroten.

Waar we nu met ontsteltenis kijken naar sommige van de hier beschreven ideeën, is dat voor volgende generaties wellicht normaal. Want zij zijn opgegroeid in een hele andere sociale, culturele en economische context. Net zo min als vorige generaties zich niet konden voorstellen wat het internet was of hoe je continu bereikbaar zou kunnen zijn voor de wereld met een mobiele telefoon.

Om die reden ben ik gefascineerd door het transhumanisme. Aangezien het mijn overtuiging is dat het onontkoombaar is, wil ik het nu zo veel mogelijk zelf ervaren en onderzoeken wat het betekent. Dat doe ik door te experimenteren met nieuwe technologie, door er veel over te lezen en andere experts erover te interviewen.

Niet alles is techniek

Ondanks mijn optimisme over vooruitgang is het niet zo dat we nu verder niets hoeven te doen. Als we niet oppassen dan rollen we geruisloos in de ‘automatische samenleving’. Dat is een term die filosoof Bernard Stiegler gebruikt voor een maatschappij waarin mensen zijn onderworpen aan digitaal-economische systemen.

Als we niet oppassen dan rollen we geruisloos in de automatische samenleving.

Bernard Stiegler (filosoof)

Ik vind dat we nieuwe technologieën vooral moeten inzetten voor vrijheid, autonomie, veiligheid, privacy, waardigheid en andere belangrijke menselijke waarden. In de wereld van de toekomst staat wat mij betreft welzijn voorop en houden we rekening met de humanitaire en planetaire grenzen, zoals Kate Rayworth ook schrijft in haar boek De Donut Economie.

Kortom, de (transhumanistische) toekomst is wat mij betreft niet zo simpel en steriel als in de meeste sciencefictionverhalen.

Betere wereld met transhumanisme?

Mijn visie is dat we wetenschappelijke vooruitgang en nieuwe technologie inzetten om sociale ongelijkheid te verkleinen, de diversiteit in natuur en mensen te behouden en de wereld steeds een beetje beter en mooier te maken. Wat dat betreft, ben ik het eens met het opinieartikel van Joi Ito van het MIT Media Lab, die het ‘de verantwoordelijkheid van onsterfelijkheid’ noemt.

Of we als mens de verantwoordelijkheid aan kunnen? Ik denk van wel. Juist het gebruiken van technologie maakt ons mens, net zoals onze nieuwsgierigheid, onze experimenteerdrang en risicogedrag. Net zoals je van kind naar puber naar volwassene leert hoe je met verantwoordelijkheden omgaat, geldt dat ook voor ons als mensheid.

Als we niet leren de verantwoordelijkheid te nemen, dan kan het een sciencefictionfilm worden. Eentje waar het niet goed afloopt voor ons als mens.

De film Transcendence gaat zowel over mind uploading als over de impact van superintelligentie.

Verdere uitleg, boeken en documentaires

Hieronder vind je een uitlegvideo die ik maakte over het transhumanisme en deel ik goede non-fictie boeken en documentaires over het transhumanisme, of gerelateerd eraan. Daarna deel ik mijn favoriete fictie: films, series en boeken.

Uitlegvideo over het transhumanisme

Op mijn Engelse YouTube-kanaal maakte ik deze video met een uitleg over het transhumanisme:

Welke series, films en fictieboeken raken belangrijke punten als het gaat om transhumanisme? Hierover maakte ik een korte video. Onderin lees je meer over de films, series en boeken die ik behandel in de video, samen met nog een paar andere lees- en kijktips.

Boeken en documentaires

Mensmachine – Mark O’Connell

Een aantal passages in dit artikel zijn afkomstig uit het boek Mensmachine van de Ierse auteur Mark O’Connell. Ik vond het één van de fijnste boeken over dit onderwerp. Dit komt omdat de schrijver goed in staat was om zijn eigen kleuring aan het verhaal te geven, waardoor het heel levendig is. Het voelt meer als een tocht langs prominente figuren in de beweging, waar hij soms ogenschijnlijk onbelangrijke details naar voren haalt of treffende vergelijkingen maakt.

Daarnaast is O’Connell in staat om zijn intuïtie te verwoorden: dat het besef van onze sterfelijkheid ons juist mens maakt. Tegelijkertijd willen we als mens juist aan diezelfde sterfelijkheid ontsnappen. Zoals een recensent het mooi schreef: ‘Van die ironie is Mensmachine doordrenkt.’

Op de Brave New World conference 2018 in Leiden hield ik een interview met auteur Mark O’Connell. We praten over zijn boek, de meest iconische karakters daarin en hoe hij naar het transhumanisme kijkt.

Bekijk het interview op mijn Engelstalige YouTube kanaal of direct hier:

Interview met auteur Mark O’Connel

Homo Deus – Yuval Noah Harari

Een ander boek dat transhumanisme raakt is Homo Deus van de Israëlische professor Yuval Noah Harari. Volgens hem is het onomkeerbaar dat we ons mens willen verbeteren en dat we ons uiteindelijk zullen samenvoegen met machines. Het grootste gevaar huist volgens hem in het dogma van het humanisme; dat we als mens zelf voelen en weten wat goed voor ons is. Hij waarschuwt dat bedrijven en overheden met big data en kunstmatige intelligentie waarschijnlijk beter weten wat we willen en ons daarmee ons gedrag kunnen voorspellen.

Bekijk een samenvatting van Homo Deus op mijn Engelstalige YouTube-kanaal:

Samenvatting van het boek Homo Deus

Supermens – Peter Joosten

Daarnaast komt het transhumanisme en de vormen daarbinnen aan bod in mijn eigen boek Supermens. In dat boek beschrijf ik de meest recente ontwikkelingen op het gebied van mensverbetering, persoonlijke verhalen over het gebruik van de nieuwste technologieën en een diepgaande uitwerking van de toekomst van de mens.

Documentaires

In de afgelopen jaren zijn verschillende documentaires verschenen over het transhumanisme of deelaspecten daarvan. Zo maakte Hans Busstra de aflevering ‘Technologie als religie’ voor VPRO Tegenlicht. Naar aanleiding van die aflevering werd ik samen met professor Sarah Durston begin 2021 geïnterviewd voor een meetup bij Pakhuis de Zwijger in Amsterdam.

Bekijk hier de meetup terug:

Meetup n.a.v. de VPRO Tegenlicht documentaire Technologie als religie

Dit zijn nog een aantal andere interessante documentaires over het transhumanisme:

  • Technocalyps (2006). De Vlaamse filmmaker en filosoof Frank Theys maakte deze documentaire in drie delen. In de documentaire komt onder meer Anders Sandberg voor. De documentaire is te vinden op YouTube [link onderin].
  • Transcendent Man (2009). Deze documentaire gaat over het leven en de ideeën van Ray Kurzweil. De documentaire kun je tegen betaling streamen via Amazon [link onderin].
  • More Human than Human (2016). Deze documentaire is in Nederland uitgebracht door 2Doc en uitgezonden door NPO. De documentaire richt zich op de ontwikkeling van robotica en superintelligentie; onder andere Nick Bostrom, Gary Kasparov en Stephen Hawking komen aan het woord.

Meer nog dan in non-fictie vinden de ideeën uit het transhumanisme hun weg in fictie, zoals je hieronder zult zien. Dat neemt niet weg dat de bovenstaande boeken en documentaires een goed beeld geven van de huidige ideeën en stand van zaken in wetenschap en techniek.

Fictie over transhumanisme

Welke series, films en fictieboeken raken belangrijke punten als het gaat om transhumanisme? In grote lijnen heb ik de indeling van de verschillende vormen binnen het transhumanisme aangehouden.

Overzichtvideo’s

Op mijn YouTube-kanaal maakte ik onderstaande Engelse video over transhumanisme in films, en daaronder een Nederlandse video over transhumanisme in sciencefiction.

Mijn Engelse video over transhumanisme in films
Video over sciencefiction waarin transhumanisme terugkomt

Fictie over supermensen & cyborgs

Het maken van supermensen of cyborgs komt vaak terug in films en series. Neem de serie De man van 6 miljoen. Deze serie werd van 1974 tot 1978 uitgezonden. De hoofdrolspeler Steve Austin werd met bionische onderdelen herbouwd.

Een recenter voorbeeld is de film Ghost in the Shell uit 2017. Deze film met Scarlett Johansson is een remake van het origineel uit 1995 met de titel Kôkaku Kidôtai. Een interessant aspect aan het verhaal is de mate waarin je nog jezelf bent, als je bionische onderdelen hebt die eigendom zijn van een bedrijf of overheid.

De film Upgrade (2018) speelt met een ander thema: wie heeft er controle en de macht als je met een hersenimplantaat, verbonden met het internet, je intelligentie en vaardigheden radicaal kan verbeteren?

Fictie over cryogene suspensie

Het concept van cryogene suspensie wordt in sciencefiction films, series en boeken regelmatig gebruikt. In de film Demolition Man (1993) met Sylvester Stalone en Wesley Snipes worden gevangenen voor een lange tijd ingevroren als een wijze van straf. In Passengers (2016) zijn astronauten (gespeeld door Jennifer Lawrence en Chris Pratt) ingevroren om een lange ruimtereis te overbruggen.

Meer filosofisch is de film Vanilla Sky (2001) met Tom Cruise. Wat als je geheugen wordt gewist als je in cryogene suspensie gaat? Wat ervaar je als je bent ingevroren? Welke herinneringen heb je als je weer tot leven wordt gewekt?

In het boek Zero K van Don LeLillo speelt de auteur met het concept tijd. Welke rol heeft tijd nog als je in cryogene suspensie bent? Ben je nog wel mens zonder het verstrijken van de tijd? Of misschien ben je juist meer mens dan ooit?

Fictie over mind uploading

Het idee van mind uploading prikkelt de fantasie van schrijvers en regisseurs wellicht nog van meeste. Uiteraard komt dan The Matrix (1999) bij mij op, al gaat het daar meer om het simuleren van de werkelijkheid dan mind uploading zoals ik het in dit artikel heb beschreven.

In de film Self/less (2015) met Ryan Reynolds wordt de inhoud van het brein van de ene naar de andere persoon overgezet. In de serie Altered Carbon (2018) worden de hersenen, inclusief iemands persoonlijkheid, in een soort van diskette geplaatst. Door de diskette in een jonger lichaam te plaatsen kun je uiteindelijk heel oud worden. Overigens vond ik dit concept leuk uitgewerkt: er is een scene waarin de (diskette van de) oma van de hoofdrolspeelster zich in het lichaam van een grote, getatoeëerde, bebaarde motorrijder bevindt.

De aflevering Be right back van Black Mirror (2015) speelt met het idee dat een overlijdende virtueel kan verder leven door je social media te analyseren. Dit lijkt griezelig veel op de Bin48 en Eterni.me projecten die ik heb beschreven. In eerste instantie is de hoofdrolspeelster blij met de robotversie van haar overleden man, inclusief de prestaties in de slaapkamer, totdat zij zich realiseert dat ze toch zijn menselijke tekortkomingen mist.

Fictie over de verre toekomst

Zijn we als mens nog wel veilig als superintelligentie ontstaat? In Transcendence (2014) met Johnny Depp kopieert een wetenschapper zijn herseninhoud in een computer. Een lange tijd speelt de film met de vraag of het kunstmatige intelligentie systeem dat is ontstaan daadwerkelijk de wetenschapper is, of een zelfstandig algoritme.

In het deel over de gevolgen van transhumanisme schreef ik dat de kans groot is dat verregaande aanpassing en verbetering van de mens plaatsvindt in de ruimte. In een aantal verhalen komt dit terug. In het boek Seveneves van Neal Stephenson ontstaan verschillende aftakkingen van het menselijke ras na genetische aanpassing.

In de film The Titan (2018) wordt een astronaut op aarde aangepast om beter bestand te zijn tegen het leven in de ruimte. Hij blijkt onwaarschijnlijke fysieke capaciteiten te hebben, maar het verandert zijn persoonlijkheid ook op drastische wijze. Ik moet er overigens bij zeggen dat het een bar slechte film is, maar vanwege het intrigerende concept vond ik het wel de moeite waard om de film op te nemen in dit overzicht. De andere genoemde boeken, series en films kan ik je zeker van harte aanbevelen.

In Passengers gaan de hoofdrolspelers in cryogene preservatie om een lange ruimtereis te overbruggen.

In dit deel een aantal van mijn presentaties en keynotes over het transhumanisme.

Spreker transhumanisme

Zelf geef ik regelmatig lezingen en presentaties over transhumanisme. Eind 2020 was ik te gast in het Design Museum in Den Bosch. Samen met filosoof Martijntje Smits ging ik in gesprek over het transhumanisme en onsterfelijkheid.

Bekijk de video:

In juni 2019 gaf ik een lezing over transhumanisme bij De Balie in Amsterdam, naar aanleiding van het twintigjarig bestaan van de film The Matrix.

Bekijk mijn keynote:

Tot slot: in dit deel staat aanvullende informatie over het onderwerp, gerelateerde artikelen en een bronnenlijst met links waarnaar ik refereer in dit artikel.

Ik geef lezingen over dit onderwerp:

Ik maakte deze mindmap over hoe de diverse concepten rondom het transhumanisme en mensverbetering met elkaar samenhangen:

Artikelen

Eerder schreef ik de volgende artikelen rond dit thema:

Dit zijn gerelateerde artikelen:

Podcasts

Deze podcastinterviews heb ik over dit onderwerp gemaakt. Je kan het beste via iOS (iPhone), Spotify of via een andere podcast app naar deze afleveringen luisteren.

Aflevering 90 gaat speciaal over het transhumanisme:

Dit zijn andere podcasts over het onderwerp. Zoek ze op in je iPhone app of in Spotify:

  • Aflevering 83 met professor Maartje Schermer over human enhancement.
  • Aflevering 74 is met professor Peter-Paul Verbeek en Robin Rotman (BNR en FD) over mensverbetering en ethiek.
  • Aflevering 69 is met professor Michael Bess, auteur van het boek Make Way for the Superhumans.
  • Aflevering 62 is met Martijn van den Heuvel over o.a. neurotechnologie en de plannen van Elon Musk met Neuralink.

Video’s

Deze video’s heb ik over het onderwerp gemaakt

  • Interview met Aubrey de Grey over onsterfelijkheid.
  • Interview met Esther Keymolen over impact van technologie.
  • Interview met Andrew Keen over regulering van technologie.
  • Interview met Khannea Suntzu over het transhumanisme

Media

Ik kwam diverse keren in de media om over dit onderwerp te praten.

3FM

In deze interviews met Yoeri Leeflang van 3FM uit 2019 praten we over dit onderwerp:

BNR Nieuwsradio

In 2018 werkte ik mee aan een podcastreeks van 10 afleveringen van het Financieel Dagblad en BNR Nieuwsradio over de mens van de toekomst. Hierin kwam het onderwerp transhumanisme ook geregeld aan bod. Onder leiding van journalist Robin Rotmans ging ik samen met professor Peter-Paul Verbeek van de Universiteit van Twente in gesprek over de impact van technologie op de mens.

Podcast Bionic Man

FunX radio

In januari 2018 werd ik geïnterviewd door FunX radio over transhumanisme. Beluister het fragment hieronder:

Bronnenlijst

Deze non-fictie boeken heb ik in dit artikel gebruikt.

  • Boek Mensmachine
  • Boek De Singulariteit is nabij
  • Boek Homo Deus
  • Boek 21 lessen voor de 21 eeuw
  • Boek The Transhumanist Wager
  • Boek Death is wrong
  • Boek Aldus sprak Zarahoestra
  • Boek De antwoorden op de grote vragen
  • Boek The Prospect of Immortality
  • Boek Mind Children
  • Boek The Age of Em
  • Boek Life 3.0
  • Boek Next Nature

Deze documentaires heb ik genoemd.

Deze fictie boeken, series en films komen in het artikel aan bod.

Wat roept dit artikel bij je op? Laat een reactie achter!

Over de auteur

Futurist, toekomst-onderzoeker en topspreker Peter Joosten MSc. geeft lezingen, webinars en workshops over de impact van technologie op de mens en maatschappij. Naast spreker is hij ook auteur van de boeken Biohacking en Supermens, podcastmaker en gastdocent bij de TU Eindhoven.

Meer weten over Peters werk?

Wil je meer weten over Peters lezingen, zijn tarieven, expertise en hoe een aanvraag in zijn werk gaat? In deze sprekerskit vind je alle informatie die je nodig hebt. Klik op de button hieronder en download de PDF direct.

Mis geen updates

Schrijf je in voor Toekomstbeelden en ontvang iedere maand mijn nieuwsbrief om beter voorbereid te zijn op de toekomst!

Wat opdrachtgevers zeggen over Peter

Mooie presentatie, super interactief en bovendien heel interessant en inspirerend.

Ik raad Peter van harte aan als spreker!

Anna van Oenen, Visma Nmbrs

Peter heeft een heel interessant verhaal waarbij hij gebruik maakt van een fijn tempo en voldoende afwisseling en interactie.

Kortom: een aanrader!

Jorien van den Akker, Demcon

Interesse?

In mijn lezingen, workshops en webinars geef ik een overzicht van de meest relevante (technologische) ontwikkelingen, de kansen die ze opleveren en de risico’s die ze met zich mee brengen.

Mijn insteek is praktisch, met talrijke concrete voorbeelden, humor en veel interactie met de deelnemers.

Interesse?

In mijn lezingen, workshops en webinars geef ik een overzicht van de meest relevante (technologische) ontwikkelingen, de kansen die ze opleveren en de risico’s die ze met zich mee brengen.

Mijn insteek is praktisch, met talrijke concrete voorbeelden, humor en veel interactie met de deelnemers.

Reacties

  1. Tom 26 mei 2017 at 11:51 - Reply

    Al grafisch ontwerper vraag ik mij af of mijn beroep in de toekomst verdwijnt. Is creativiteit aan robots te leren?

  2. guus 19 maart 2020 at 23:54 - Reply

    Stel de mens wordt gods gelijke. Robots doen het werk. Eindeloos oud babies op maat. Stel dat de materialistische visie van trans- en posthumanisten is helemaal waar. Zitten we dan voor eeuwig gevangen in een zinloos universum? De vraag van Jabaldeus.

    • Peter Joosten 20 maart 2020 at 12:25 - Reply

      Hi Guus,

      Bedankt voor je reactie. Mooi dat je dat ook met Socratische wandelingen wil bespreken.
      Hopelijk kan dat binnenkort weer!

      Alle goeds,

      Peter

  3. guus 21 maart 2020 at 13:41 - Reply

    Dank je. Ik denk dat het nog wel even gaat duren voordat de kans op een flinke longontsteking na besmetting flink daalt. Als je zin hebt mee te denken over een nieuw paradigma. Welkom. Nu is daarvoor de tijd. :-) guus.vanderwerf@gmail.com

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.