Uit het niets kreeg Adriaan Tuiten zeven jaar eerder, in mei 2013, de schijnwerper op zich gericht. Een voor velen onbekende andragoog (geboren in 1954) met een kantoor aan de Louis Armstrongweg in Almere die de wereld een wonder kwam brengen: twee verschillende pillen die de vrouwelijke lust zouden aanwakkeren. Een gebrek aan seksueel verlangen, waaraan wereldwijd tientallen miljoenen vrouwen zouden lijden, werd zo in één klap definitief verholpen.

Het was de belangrijkste krant ter wereld die deze primeur presenteerde: op 22 mei 2013 verscheen Tuiten prominent in een longread van The New York Times. Te lezen viel dat hij met zijn bedrijf Emotional Brain twee pillen had ontwikkeld: Lybrido en Lybridos. Lybrido is een geneesmiddel om vrouwen gevoeliger te maken voor seks. Lybridos moet vrouwen van remmingen verlossen, waardoor ze weer zin krijgen. Vijftien jaar na de introductie van Viagra, in 1998, het medicijn dat erectiestoornissen bij mannen verhelpt, zou er een vrouwelijke variant in aantocht zijn. Op termijn voor slechts 8 euro bij de apotheek verkrijgbaar. ‘Zijn medicijn belooft een gebrek aan libido voor jaren te voorkomen’, aldus The New York Times.

Nog de avond van de publicatie zat Tuiten aan tafel bij De Wereld Draait Door, waar Matthijs van Nieuwkerk het onderwerp euforisch aansneed: ‘We staan op de drempel van een nieuw tijdperk.’ Nog voordat Tuiten dieper in de materie kon duiken, wilde de presentator antwoord op die ene vraag: ‘Hoe rijk wordt u hiermee?’ Schoorvoetend erkende Tuiten dat hij hiermee ‘heel veel geld’ kon verdienen, maar dat hoopte hij in onderzoek te steken. ‘Ik ga er geen boten van kopen.’ Zonder een slag om de arm werd 2016 als het jaar van lancering op de Europese en Amerikaanse markt genoemd. Van Nieuwkerk: ‘We zijn trots op Adriaan Tuiten!’ Er volgde een daverend applaus.

Dat was in 2013, het jaar dat hij overal in de wereld zijn verhaal vertelde over de aanstaande zegetocht van zijn lustpillen. Met de belofte van een miljardensucces had Tuiten in de jaren daarvoor zijn lustpillen al gepromoot en zo een gezelschap van grote en kleine investeerders laten instappen – vooral mannen.

‘Doe mij vast zo’n pilletje voor mijn vrouw’, grapten die steevast aan de keukentafel, als Tuiten ze ervan had overtuigd de portemonnee te trekken.

Wie door het aandeelhoudersregister van Emotional Brain bladert, treft vele bekende, vermogende zakenlieden uit de Quote 500-lijst aan, zoals de familie Companjen van Bakker Bart, Ruud Sondag (ex-topman van afvalverwerker Van Gansewinkel), ict-miljonair Marcel Stolk en voormalig ING-topman en Ahold-commissaris Jan Hommen. Maar ook de racende broers Tim en Tom Coronel, componist John Ewbank, Forum van Democratie-Kamerlid Olaf Ephraim en de vermogende VVD-prominent Cees Meeuwis, zakenman Anjo Joldersma, volgens Quote goed voor een vermogen van meer dan 200 miljoen euro, net als beleggingsclubs van piloten, tandartsen en gynaecologen uit het Gooi.

Sommigen had Tuiten persoonlijk benaderd, anderen waren via vrienden, kennissen of familieleden geïnteresseerd geraakt. Dan kwam een achterneef op een verjaardag ineens aanzetten met ‘deze buitenkans’. Grote namen gingen rond: Jan Hommen zat erbij, en al die Quote 500-jongens. Het moest wel goed zitten, meende een zeer vermogende projectontwikkelaar die anoniem wil blijven: ‘Als seks een probleem is voor stellen en dit is de goeie oplossing, dan is dit een goede investering.’

Tom Coronel, die er twaalf jaar geleden samen met zijn twee broers instapte, omschrijft zijn investering als ‘een uit de hand gelopen grapje’. ‘Ik dacht: ik doe mee, je had net die Viagra op de markt en dat was hot’, vertelt hij. En lachend: ‘Het leek me wel wat, dat ik later in de kroeg zou staan en tegen mijn vrienden zou zeggen: ‘Zo jongen, ik heb eraan meegeholpen dat jij vanavond aan de bak moet.’’

Ook namens de belastingbetaler werd Tuitens uitvinding van geld voorzien: in totaal 10 miljoen euro. De provincie Flevoland kocht in 2001 aandelen en verstrekte later nog een lening van een paar ton. De Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) leende Emotional Brain 4,5 miljoen euro, wat inmiddels is opgelopen tot 8,4 miljoen euro. Want rente en aflossing betalen hoefde niet. Dat kwam wel als de lustpil onvermijdelijk succes had.

Maar tussen het aanzien van die Adriaan Tuiten en de Adriaan Tuiten die in 2020 op het spreekgestoelte stond in het Topsportcentrum Almere, bestaat een groot verschil. In zeven jaar tijd is het vertrouwen van zijn aandeelhouders verdwenen, zowel in de toekomst van de ‘potentiële blockbusters’ als in Tuiten. Zelf heeft de uitvinder zijn enthousiasme ingeruild voor een bitter verhaal, waarin hij de schuld steevast bij anderen legt.

De situatie is nu, in april 2021, meer dan een jaar na deze speech, nog veel verder verslechterd. Tuitens bedrijf Emotional Brain is zo goed als failliet, met een schuld van bijna 28 miljoen euro. Daarnaast staken de aandeelhouders dik 42 miljoen euro in het bedrijf, waarvan ze hoogstwaarschijnlijk niets meer terugzien.

Het personeel van het bedrijf werd een periode betaald vanuit de NOW-regeling, de overheidssteun voor ondernemers tijdens de coronacrisis. Maar de laatste maanden hebben de werknemers geen salaris meer gekregen. Twee aandeelhouders die het na al die jaren van beloften zat waren, stapten onlangs naar de rechter. Op 1 april kreeg het bedrijf surseance van betaling.

De veronderstelde wonderpillen zijn niet verder gekomen dan de tweede fase. De derde, definitieve fase voor toestemming van Europese en Amerikaanse medicijnautoriteiten is nooit bereikt. Geen enkele farmaceut of investeerder is de laatste jaren bereid geweest om miljoenen in deze laatste fase te pompen.

Om erachter te komen, hoe ‘de droom van de vrouwelijke Viagra’ uiteenspatte, sprak de Volkskrant met aandeelhouders, wetenschappers, farmaceuten, seksuologen, investeerders en direct betrokkenen uit binnen- en buitenland.

Want hoe was het mogelijk dat zo veel vooraanstaande investeerders de uitvinding van Tuiten als ‘een buitenkansje’ beschouwden en er miljoenen euro’s in dit project werden gestopt? Hoe kan het dat grote farmaceuten toch afhaakten? Kloppen de verhalen van Tuiten over sabotage, fraude en bedreigingen? En vooral: zitten vrouwen wel te wachten op een lustpil en bijbehorende medicalisering van de vrouwelijke seksualiteit?

Ingeborg Timmerman staat voor een flap-over waarop ze ‘De Bloem’ heeft getekend, het persoonlijkheidsmodel dat zij als seksuoloog en psychotherapeut bedacht om vrouwen met weinig tot geen seksueel verlangen te behandelen. Acht bloemblaadjes als acht persoonlijke eigenschappen, die in de kern van de bloem met elkaar in balans moeten komen. Volgens Timmerman is een verminderd lustgevoel bij vrouwen vaker te wijten aan ‘een psychische disbalans’ dan aan hormonen of een gebrek aan fantasie. ‘Ik kijk naar de mens’, zegt Timmerman, coauteur van het boek Zin in seks. ‘Ik ben uit de praktijk. Geen zin hebben heeft altijd een gecompliceerde achtergrond en dat zoek je uit, door een individuele aanpak. Als je niet opmerkt wat er in je lichaam gebeurt, kun je niet registreren of je zin hebt. Het kan zijn dat je het vermogen om contact te maken met je gevoel hebt verloren.’

Al dertig jaar werkt Timmerman als seksuoloog en psychotherapeut, inmiddels verbonden aan het Seksueel Expertise Centrum (SEC) in Haarlem. Daar behandelt en spreekt ze vrouwen die geen of weinig zin in seks hebben, terwijl er wel sprake is van ‘een warme relatie’. Het SEC heeft een wachtlijst van anderhalf jaar. De seksuoloog zegt dat er sprake is van ‘een veelvoorkomend probleem’ en dat 30 procent van alle vrouwen ‘van 18 tot 80 jaar’ hiermee te maken hebben. ‘In contact komen met je seksualiteit is een cadeautje voor het leven’, zegt ze. ‘Al zou het zo zijn dat mannen vaker willen, ik gun het vrouwen ook. Niet omdat ze dat verplicht zijn, maar omdat het een feest is om samen te vieren.’

Wie tegenover Timmerman komt te zitten, zal nooit horen dat verminderde lustgevoelens ‘een ziekte’ is, of dat er sprake is van ‘een disfunctionele stoornis’. Ze heeft het liever over het wegnemen van belemmeringen: vlaggetjes die op rood staan, probeert ze met haar cliënt weer op groen te krijgen, ‘door contact te maken met je gevoel’.

Hoe anders was het uitgangspunt van de Amerikaanse psycholoog en consultant van medicijnfabrikant Pfizer, Raymond Rosen, toen hij in 1997 een conferentie organiseerde in een hotel aan de kust van het Amerikaanse schiereiland Cape Cod. Rosen bracht daar – geheel betaald door medicijnfabrikanten – wetenschappers en vertegenwoordigers van farmaceutische bedrijven bij elkaar om te praten over de hobbels in de vrouwelijke begeerte. Nadat Viagra de markt voor mannen had bestormd, verschoof de focus van de branche naar vrouwelijke seksuele ‘problemen’.

Ray Moynihan is een Australische schrijver en journalist. Hij reconstrueerde in het British Medical Journal (2003) en in zijn boek Sex, Lies & Pharmaceuticals (2010) hoe medicijnfabrikanten samen met wetenschappers ‘een nieuwe ziekte’ bedachten die was gekoppeld aan verminderde lustgevoelens bij vrouwen. Volgens Moynihan waren de twee voorjaarsdagen op Cape Cod de kickstart van een operatie om het verminderde libido van de vrouw op te lijnen als farmaceutische groeimarkt. ‘Wat feitelijk werd gedaan, was de normale ups en downs in het seksleven van vrouwen transformeren tot een ziekte’, vertelt Moynihan per Zoom-verbinding. ‘En die ziekte zou dan alleen met pillen te behandelen zijn. Er werd een proces in gang gezet om ons ervan bewust te maken dat een afnemend seksueel verlangen feitelijk een vorm van disfunctioneren is.’

Aanwezig op deze conferentie – Cape Cod Consensus Conference: Sexual Function Assessment in Clinical Trials – was ook Nederlands meest vooraanstaande seksuoloog Ellen Laan, nu hoogleraar seksuele gezondheid in het Amsterdam Universitair Medisch Centrum. Zij herinnert zich vooral dat ze zich vereerd voelde dat ze was uitgenodigd, als jonge universitair docent en een van de weinige vrouwen in een ‘old boys network’. Laan sprak daar over haar onderzoeken naar de meetbaarheid van de seksuele opwinding bij vrouwen. ‘Ik was hiervoor ook al uitgenodigd op expertmeetings van Pfizer in Engeland’, zegt Laan. ‘Ik was toen nog zo groen als gras en wat daar precies op de achtergrond speelde, daar kwam ik pas later achter. Ze waren erop uit pillen te verkopen aan in principe gezonde vrouwen die een probleem hadden met seksuele opwinding, ongeacht de oorzaak. Achteraf kun je zeggen dat dit het begin was van de medicalisering van de vrouwelijke seksualiteit. Het idee dat je vrouwen zo kunt fixen dat ze een gewillige sekspartner zijn.’

Onder leiding van de door Pfizer betaalde wetenschapper Irwin Goldstein, een voormalige ingenieur die zich had omgeschoold tot uroloog, volgden nog een aantal ‘besloten conferenties’ in Boston over female sexual dysfunction, het vermarkten van afnemende lust. De volgende strategische zet, zoals Ray Moynihan het zag, was de publicatie van een onderzoek in het Journal of the American Medical Association in 1999. Volgens drie auteurs (onder wie Pfizer-consultant Raymond Rosen) bleek uit onderzoek dat 43 procent van de Amerikaanse vrouwen problemen had met seks. Het onderzoek rammelde echter aan alle kanten, zo stelden wetenschappers nadien vast: twee auteurs waren verbonden aan Pfizer, de gegevens waren afkomstig uit een zeven jaar oud, ander onderzoek en de resultaten kwamen voort uit zeven vragen die met ja of nee moesten worden beantwoord.

Desalniettemin werd het onderzoek meer dan duizend keer geciteerd in wetenschappelijke artikelen en dook die ‘43 procent’ nog veelvuldiger op in de media. Het percentage was, aldus Roy Moynihan, niets anders dan ‘een van de meest wijdverbreide medische mythes van onze tijd’.

Het is precies deze ‘43 procent’ die Adriaan Tuiten telkens laat vallen wanneer hij spreekt over het bereik van zijn uitvinding, ook in contacten met potentiële investeerders. En de twee meest vooraanstaande Amerikaanse aanjagers van de ‘medische mythe’, Raymond Rosen en Irwin Goldstein, zijn prominente leden van de wetenschappelijke raad van Emotional Brain. ‘In die zin loopt er een rechtstreekse lijn van Cape Cod naar de pillen van Adriaan Tuiten’, zegt Ellen Laan. ‘De mannen hebben allemaal heel graag willen geloven dat er heel veel geld mee te verdienen viel.’ Zij spreekt dan ook van een ‘seksistisch complot’: bedacht door mannen, voor het gerief van mannen, waarmee mannen hun vermogen opplussen.

In een opiniestuk in de Los Angeles Times in 2014 waarschuwde Ellen Laan de Amerikaanse medicijnautoriteit FDA al voor de pillen van Adriaan Tuiten. Ook ageert ze al geruime tijd tegen ‘de medicalisering van de vrouwelijke seksualiteit’. ‘Er is inmiddels behoorlijk wat wetenschappelijk bewijs dat problemen met zin in seks ontstaan als de seksuele context onvoldoende seksueel prikkelend is’, stelt ze. ‘Maar in tegenstelling tot wat farmaceutische bedrijven beweren, is er geen enkel bewijs dat zinproblemen ontstaan door een disbalans in het brein. Als vrouwen lekkere seks hebben, dan blijven ze daar ook veel langer zin in hebben.’

Adriaan Tuiten zat in 2010 in het vliegtuig samen met Pamela Joy Barton, een Engels-Amerikaanse wetenschapper en consultant met een imposant netwerk in de farmaceutische wereld. Ze waren vol goede zin op weg naar een lunchafspraak in Berlijn met het hoofd van de divisie Women’s Healthcare van het Bayer-concern. Ze konden goed met elkaar opschieten, zegt Barton aan de telefoon. ‘Het was echt een leuk project, ik heb er alleen maar goede herinneringen aan en ik heb geweldige, gekke dingen meegemaakt met die wat excentrieke Adriaan.’

Tuiten had Barton in 2009 in de arm genomen om zijn lustpillen en zijn bedrijf te kunnen verkopen aan grote farmaceutische bedrijven. Een geweldige consultant, omschreef Tuiten haar, een miljardendeal lag in het verschiet. Zo’n vijftig ondernemingen had ze aangeschreven; vijf daarvan reageerden geïnteresseerd, maar de Israëlische multinational Teva en het Duitse Bayer toonden de meeste slagkracht.

‘Het zag er goed uit’, zegt Barton over de stemming voorafgaand aan het bezoek aan Berlijn. Zo’n bedrijf als Bayer laat je toch niet voor niets naar Berlijn komen, zo was de gedeelde veronderstelling. Het voedde het optimisme dat er in de markt behoefte was aan de lustpillen van Tuiten, Lybrido en Lybridos, en in een ophanden zijnde overname van zijn bedrijf, Emotional Brain.

Sinds 2004 was Tuiten bezig met de ontwikkeling van de lustpillen, al was de weg daarnaartoe niet vanzelfsprekend geweest. Eigenlijk begon het rond zijn 25ste, toen zijn jeugdliefde de verkering verbrak. In tal van publicaties, zoals in The New York Times, noemde Tuiten dit ‘het startpunt’ van zijn wetenschappelijke zoektocht. Hij was zo uit het lood geslagen dat hij in analytische zin losging op de vrouwelijke emoties en fysiologie. Het kon niet anders, zo veronderstelde hij, dan dat de veranderende hormoonhuishouding van zijn vriendin ervoor had gezorgd dat zij zich van hem had afgekeerd. Alsof de schuld van de breuk buiten hem had gelegen.

Intimi vertellen dat Tuiten al heel lang is gefascineerd door vrouwelijke lust, en dan vooral de fysiologische kant ervan. ‘Voor hem is het het vraagstuk der vraagstukken’, aldus de vermaarde geheugenprofessor Douwe Draaisma, die meer dan veertig jaar met Tuiten bevriend is. ‘De organische en emotionele complexiteit van de vrouwelijke seksualiteit, die zich tot die van de man verhoudt als een symfonie tot een kinderliedje. Hij heeft er veel over gelezen en het bestudeerd. Later is hij erover gaan publiceren in ­wetenschappelijke tijdschriften. Dat wekte echt ontzag.’ Uiteindelijk promoveerde hij in 1993 in de psychofarmacologie op onder meer verstoorde seksualiteit en anorexia, aan de Universiteit Utrecht.

Centraal in de onderzoeken van Tuiten stond de invloed van testosteron op de vrouwelijke seksualiteit. Hij ontdekte hoe hij testosteron zo kon toedienen dat het gemiddeld al binnen vier uur een effect had op de lust en publiceerde daarover in vooraanstaande medische tijdschriften. Het testosteron speelde ook een belangrijke rol in de twee geneesmiddelen die hij ontwikkelde. Beide moesten enkele uren voordat een vrouw opgewonden wilde raken, worden ingenomen. Als het testosteron na verloop van tijd ging werken, werd een tweede bestanddeel in de pil als het ware gelanceerd, om de uitwerking te bestendigen.

Ten eerste was daar Lybrido, bestaande uit twee componenten: een buitenlaag testosteron (met pepermuntsmaak), dat lustopwekkend werkte, en een vleugje Viagra in de kern, dat ervoor moest zorgen dat de vaginale gevoeligheid zou toenemen. Ook Lybridos bevatte twee bestanddelen: wederom testosteron, maar nu aangevuld met buspiron, een middel om angststoornissen aan te pakken. Dat was bestemd voor vrouwen die wel seksuele gevoelens hadden, maar zich geblokkeerd voelden, bijvoorbeeld door nare ervaringen uit het verleden of depressieve gevoelens.

De onderzoeken en proeven met de pillen vonden plaats in klinieken en praktijken in de VS en in het kantoor van Emotional Brain, het bedrijf dat Tuiten al in 2001 had opgericht. Vrouwen reageerden op advertenties in de media en op internet. In een computer­programma moesten ze de frequentie bijhouden van hun seksuele activiteit, het aantal orgasmen en het aantal ­bevredigende ervaringen.

In 2010 leek de meeting in het Bayer-kantoor in Berlijn aanvankelijk voorspoedig te verlopen. Na een kennismaking kreeg Adriaan Tuiten het woord, maar halverwege de presentatie leek hij zich compleet te verliezen, zo herinnert Joy Barton zich, en ging het mis met de wetenschapper. ‘Hij stond daar te zweten, te schreeuwen, haalde getallen door elkaar. Hij maakte er echt een puinhoop van.’ Na afloop kreeg Barton van haar contacten het verzoek om ‘die man’ alsjeblieft niet meer mee te brengen. De kans op een deal met Bayer was verkeken.

Een dag later op het vliegveld bood Adriaan zijn excuses aan voor de scène, zegt Barton. Een woordvoerder van Bayer laat weten vanwege vertrouwelijkheid niets over de kwestie te kunnen zeggen.

Ook de onderhandelingen met de andere gegadigde, het Israëlische Teva, eindigden desastreus. De contracten waren opgesteld en de New Yorkse advocaat Titus Weinheimer zou de laatste details regelen. ‘Een heel ervaren advocaat, die ook al veel ervaring had met grote transacties.’ Tuiten meende dat er in beginsel een miljardenbod op tafel zou liggen, al kan Barton zich dat niet herinneren. ‘Ze boden 250 miljoen dollar om Emotional Brain over te nemen en de pillen verder te ontwikkelen.’

Er moest alleen nog worden getekend en toen ging het ineens mis, zegt ze. Dat draaide om een ‘funds flow memorandum’, waarin precies stond wat de overnamesom was, de kosten voor de adviseurs, enzovoort. ‘Het was het staartje van de deal. Sterker nog, Adriaan zat tegen ons al enthousiast te vertellen dat hij de Rolling Stones zou inhuren op het feest, als er was getekend.’

Tuiten had voor deze deal zijn persoonlijke advocaat meegenomen. Die introduceerde hij bij Barton als ‘een ongelooflijk slimme, vlijmscherpe advocaat’, al ging zijn staat van dienst niet verder dan curator van failliete bedrijven uit het midden- en kleinbedrijf in Nederland. Barton: ‘Ik begreep werkelijk niet wat we met die vent moesten. Hij beweerde allerlei deals in de Verenigde Staten te hebben gedaan, maar welke wilde hij niet zeggen.’ Hij stelde allemaal nieuwe eisen en ineens ging de deal niet meer door.

Barton: ‘En uit het niets kreeg ik een mailtje van Adriaan dat ik was ontslagen. Van de ene op de andere dag. Ik weet nog steeds niet waarom.’ Ze heeft na haar ontslag nog wel contact gezocht met Tuiten, zegt ze. ‘Maar ik heb nooit meer iets gehoord.’

We zijn belazerd, vertelde hij later aan zijn aandeelhouders over de reden dat de deal met zowel Bayer als Teva in het honderd was gelopen. In detail wilde hij niet treden. In elk geval had zijn consultant Barton rare dingen uitgehaald, meende Tuiten, zoals onjuiste informatie naar farmaceuten sturen. En zijn vlijmscherpe advocaat uit Almere was ineens verdwenen en is tot op de dag van vandaag onvindbaar. Vermoedelijk werd hij betaald door de farmaceutische industrie, schamperde Tuiten.

Adriaan Tuiten wist eigenlijk dat het te vroeg kwam, al die aandacht van de nationale en internationale pers in mei 2013. Een maand daarvoor was fase 2 afgerond in het onderzoek naar zijn pillen Lybrido en Lybridos, een van de belangrijkste fasen in de ontwikkeling van een nieuw middel. Want dit onderzoek moet aantonen of het medicijn effectief is.

Maar toen Tuiten in april de onderzoeksresultaten onder ogen kreeg, zag hij iets waarop niet was gerekend. Bij het testen met Lybridos bleek de placebo tot veel meer seksuele activiteit te leiden dan de pil zelf. Dat was niet de bedoeling.

Ook de wetenschappelijke adviesraad van Emotional Brain geloofde de resultaten niet. Hier moest wel sprake zijn van een ‘unieke anomalie’, een onverklaarbaar verschijnsel. Mogelijk was de boel gesaboteerd door een van de farmaceutische bedrijven die op zijn pillen aasde, opperde Tuiten.

Om dat te bewijzen huurde Tuiten een forensisch ict-bureau in om research te doen in computers waarop de onderzoeksgegevens te vinden waren. De onderzoeker reisde daarvoor naar Zweden, waar de server te vinden was. En ja hoor, precies wat hij al dacht, zo liet Tuiten later aan de aandeelhouders weten. ‘Daarbij werd ontdekt dat in de placebo-conditie onverklaarbaar vaker is ingelogd met verschillende IP-adressen.’ Dat kan duiden op bedrijfsspionage, stelde Tuiten. Iets wat hij de aandeelhouders ook begin dit jaar nog voorhield.

Vervolgens gebeurde er iets vreemds. De ict-onderzoeker weigerde een rapport op te stellen met zijn bevindingen. Sterker, hij weigerde ook de twee computers terug te geven die hij nog van Emotional Brain had gekregen om door te lichten, beweerde Tuiten.

Maar wie dieper inzoomt op de mogelijke bedrijfsspionage, komt erachter dat er geen enkel bewijs voor is en dat ook andere incidenten anders blijken te zijn verlopen.

Het ict-bureau zegt niet inhoudelijk te kunnen reageren vanwege geheimhouding. De onderzoeker laat in algemene zin weten dat er voor transport en afgifte van computers transportbonnen worden opgemaakt en dat er nog nooit een opdrachtgever zijn onderzochte materialen niet heeft teruggekregen. ‘Bij onderzoeken worden er altijd interne of externe rapporten voor opdrachtgevers opgemaakt als klanten dat willen’, aldus de onderzoeker van het bureau.

Iets soortgelijks vertelt ook het recherchebureau dat Tuiten in 2012 in de arm nam. Tuiten kreeg toen naar eigen zeggen te horen dat hij en zijn gezin gevaar liepen en beveiliging nodig hadden. Ook zou de Israëlische fabrikant Teva ‘goedschiks dan wel kwaadschiks’ in het bezit van zijn pillen willen komen, waarschuwde het bureau. Dat had de betrokken rechercheur volgens Tuiten ontdekt via contacten in Israël.

De rechercheur weet daar niets van. ‘Ik heb daar helemaal geen onderzoek naar gedaan. Hij kwam zelf met Teva, dat alles zou doen om hem zijn geheimen te ontfutselen.’ Tuiten vertelde hem dat zijn vinding miljarden waard was, dat hij multimiljonair zou worden en gevaar liep. ‘Toen zei ik: als je gevaar loopt, moet je beveiliging nemen. Maar of hij gevaar liep, heb ik niet onderzocht.’

Overigens liet Tuiten zich in 2013 niet uit het veld slaan door de slechte onderzoeksresultaten. Omdat de data uit fase 2 niet konden kloppen, besloot hij het deel met de ongewone resultaten opnieuw te doen: fase 2b. Weer slikte een groep vrouwen de pillen en moesten ze aan het einde een vragenlijst beantwoorden. De uitkomst: in de periode dat de vrouwen pillen gebruikten was er sprake van een ‘significante toename van het aantal bevredigende seksuele ervaringen’.

Je kunt zeggen: met deze resultaten waren de pillen van Tuiten klaar voor fase 3, de laatste horde, een proef met nog eens 1.200 vrouwen, al moest daar nog eens minimaal 46 miljoen euro voor worden opgehaald, voor testen in de EU en de VS.

Maar volgens deskundigen, die op verzoek naar deze onderzoeken keken, ligt het niet zo simpel. Volgens farmaceutisch geneeskundige Henk Jan Out, ervaringsdeskundige bij het ontwikkelen van geneesmiddelen, laat het onderzoek vooral zien hoe belangrijk placeboresponsen zijn bij de indicatie waarvoor Tuiten een pil wil maken. ‘Dat betekent dat je in vervolgstudies voorzichtig moet zijn met interpretaties.’ En het resultaat dat de studie in de nieuwe fase 2b vervolgens heeft opgeleverd, vindt hij ‘niet echt indrukwekkend’.

Medisch statisticus Maarten van Smeden zegt dat de meeste farmaceuten niet doorgaan als het begint ‘te rommelen in fase 2’. En dat is precies wat er bij de pillen van Tuiten is gebeurd, constateert hij. ‘De oorzaak van het placebo-effect is nooit gevonden. Daar moeten toch wel een paar verklaringen voor te bedenken zijn, in plaats van te zeggen: we doen een nieuwe test. Dat vind ik niet zo sterk.’

Want als je hetzelfde onderzoek nog een keer doet, komt er altijd wel een moment dat er wel wat effect is, zegt Van Smeden. ‘Zo werkt dat nou eenmaal. Als ik statisticus van een farmaceut was geweest en hiernaar had gekeken, had ik waarschijnlijk het advies gegeven om niet door te gaan.’

Overigens was dat precies wat de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland besloot, toen Tuiten in 2014 bij het ministerie van Economische Zaken aanklopte voor extra subsidie. De RVO wees de aanvraag af, omdat er ‘onvoldoende vertrouwen bestaat in de technische en economische haalbaarheid van het project’, zo stond het in een vonnis van de rechtbank.

Ook Henk Jan Out denkt dat de lustpil voor vrouwen in Europa nooit als een succes zal worden gezien. ‘Dat heeft te maken met de heersende mening van seksuologen over de oorzaken en behandelingen van female sexual dysfunction’, meent hij . ‘Farmaceutische interventie hoort daar meestal niet bij. Zelfs in Amerika is men sceptisch.’

Wat in 1997 werd ingezet in Cape Cod, een op het oog lucratieve zoektocht naar een vrouwelijke pendant van Viagra, lijkt 24 jaar later op een dood spoor te zijn beland. Het in 2015 door de FDA goedgekeurde middel Addyi bleek veel bijwerkingen te hebben en te zorgen voor een zeer matige toename van de seksuele tevredenheid. Vyleesi, dat wordt toegediend met injecties in buik of dijbeen, kwam in 2019 op de markt, gefiatteerd door de FDA. Ook dit lustopwekkende middel kent veel bijwerkingen, waarvan hoofdpijn de meest in het oog springende is.

Ingeborg Timmerman van het Seksueel Expertise Centrum zegt dat medicijnen, op wat voor manier dan ook, nooit de definitieve oplossing kunnen bieden. ‘Het is geen heilige graal’, stelt ze. ‘Dat zou wel heel makkelijk gedacht zijn. Daarvoor zijn mensen te complex, daarvoor spelen bij seks te veel factoren mee. Maar ik ben oprecht nieuwsgierig naar wat de medicatie van Tuiten kan betekenen. Want wat ik altijd hoop, is dat seksualiteit hiermee op de agenda komt.’

De afgelopen jaren heeft Tuiten nog van alles geprobeerd om zijn vinding en zijn bedrijf in leven te houden. Elke keer beloofde hij de aandeelhouders dat het goed zou komen. Weer ging hij overal met de pet rond en meldde hij enthousiast dat de redding nabij was. Of ze nog één keer geld konden lenen. In ruil daarvoor beloofde hij dan weer een percentage van de toekomstige miljardenwinst.

De ene keer was het een vermogende ijzerhandelaar die miljoenen voor Emotional Brain zou regelen. Dan weer had Tuiten een reddingsplan opgetuigd, met bevriende onderzoekers uit Amerika en Canada – maar het geld kwam nooit. En ondertussen probeerden invloedrijke figuren uit de farmaceutische industrie, bankiers en ander gespuis zijn vinding te stelen, wist Tuiten zeker. Zo was hij ervan overtuigd dat een van zijn commissarissen geheime informatie had gelekt aan de oprichter en voormalige ceo van biotechbedrijf Crucell, Dinko Valerio, een wetenschappelijke hotshot die multimiljardair werd toen het Amerikaanse Johnson & Johnson Crucell kocht.

Valerio wilde er met zijn bedrijf vandoor gaan, meende Tuiten. Dus stapte hij in 2017 naar de gerenommeerde advocaat Gerard Spong.

Spong bekeek de zaak en nam op verzoek van Tuiten nog contact op met Peter R. de Vries om te kijken of die wat speurwerk kon verrichten. Na een indicatie van de kosten, dik 25 duizend euro, zag Tuiten daarvan af. Spong concludeerde uiteindelijk in 2018 dat ‘een aangifte’ weinig kansrijk was, omdat de ‘bewijsrechtelijke smoking gun’ ontbrak.

En zo strandde ook dit complot voor het goed en wel op gang was gekomen.

Het was aanvankelijk een goed gespreksonderwerp onder de aandeelhouders, de lustpil van Tuiten. Het was iets nieuws, klonk veelbelovend en je kon je vrienden erover vertellen. Jan Hommen had er geld in gestoken, dat wisten veel aandeelhouders ook, en die stapte toch niet zomaar in zo’n lustpil. Dan moest het wel een goede businesscase zijn.

In de loop der jaren verflauwde de aandacht, vertelt een investeerder, het geld werd zelfs als afgeschreven beschouwd. Was er eigenlijk nog wel een markt voor? Talloze aandeelhouders bekenden zich niet goed in de vrouwelijke seksualiteit te hebben verdiept, ‘zeker niet op detailniveau’. Een vastgoedinvesteerder, die bij de aanschaf van een winkelcentrum zijn asset doorgaans door en door kent, kon niet worden betrapt op kennis over de medicalisering van de feminiene begeerte. Terwijl hij er toch een kwart miljoen euro in had geïnvesteerd. En dat er in fase 2b iets niet goed was gegaan en er een sterk placebo-effect was bij Lybridos, blijkt bij geen van de geraadpleegde investeerders te zijn blijven hangen.

‘Daar heb ik geen behoefte aan’, zegt Jan Hommen als hem gevraagd wordt te praten over de lustpil. ‘Ik zeg nooit iets over mijn investeringen, dus nu ook niet’, reageert investeerder Eric Companjen, bekend van de Bakker Bart-keten. Songwriter John Ewbank zegt dat-ie er ‘via via’ ingerold is, maar zich er verder nooit mee heeft bemoeid. ‘Het is een nichemarkt, maar wel een interessante markt.’

Als ze wel willen praten, anoniem, gaat het vaak over Adriaan Tuiten en zijn overtuigende verhaal. Dat hij een zeer charismatische wetenschapper is, maar geen bedrijf kan leiden. ‘Je kunt niet alles zijn: én een wetenschapper én een slimme marketeer én een financieel genie. Niemand is perfect.’ En dat alles bij het bedrijf door elkaar liep. Als voorbeeld noemen sommige investeerders de rol van de zakenman Anjo Joldersma, die geen commentaar wil geven. Joldersma is voorzitter van de raad van commissarissen, aandeelhouder en hij heeft privé ook nog eens leningen aan Emotional Brain verstrekt. Hoe kon hij onafhankelijk toezicht houden?

Regelmatig werd tegen Tuiten gezegd: ga jij nou in het laboratorium zitten, dan gaan andere mensen met de farmaceuten praten. En keer op keer riep Tuiten dan dat ze het bedrijf van hem wilden afpakken, het klassieke ‘founders-syndroom’. Probleem was ook dat Tuiten in de contracten had laten opnemen dat ze hem als uitvinder en geestelijk vader niet zomaar konden lozen. In het geval dat hij werd ontslagen, kreeg hij 5 miljoen euro als vertrekpremie, zo stond in zijn managementcontract.

Aandeelhouders gingen ook zelf de boer op. Zo bracht Tom Coronel Tuiten in contact met ‘een grote farmaceut uit het Midden-Oosten’. ‘Deze man wist zeker dat Tuiten bekender zou worden dan Steve Jobs’, vertelt Coronel. ‘Hij zei dat Tuiten voor een seksuele revolutie ging zorgen, en dat mannen en vrouwen door zijn uitvinding dezelfde seksuele beleving zouden krijgen. Vele huwelijken zouden worden gered.’

In 2015 bracht Coronel de twee mannen bij elkaar voor een meeting in Amsterdam. ‘Ze hebben een uurtje gesproken. De farmaceut zei achteraf: ‘Het is fantastisch, maar Tuiten moet er niets aan doen, in financiële zin. Die moet zich concentreren op zijn uitvinding.’ Ook adviseerde hij hem naar de beurs te gaan om geld op te halen, omdat hij het anders niet zou redden. Tuiten wilde dat niet, en nu zit hij knel.’

Een handjevol aandeelhouders heeft de hoop nog niet opgegeven en samen het bedrijf Freya opgericht, vernoemd naar de noordse godin van de vruchtbaarheid, liefde en wellust. Ze hebben geld verzameld in de hoop de patenten te kunnen overnemen en alsnog fase 3 te laten uitvoeren. We hopen voor de zomer te beginnen, zegt een van hen. ‘Het gaat om een gediagnosticeerde ziekte. Je wilt die patiënten toch helpen. Een paar miljard omzet per jaar moet echt mogelijk zijn.’

Adriaan Tuiten wilde vroeger timmerman worden, en hij is nog steeds graag met hout in de weer. Het monomane dat hem wordt toegeschreven bij het realiseren van zijn vrouwelijke lustmedicijn, uit zich ook bij het maken van tafels en kasten. ‘Op een zeker moment had zijn hele vriendenkring een tafel van hem in huis’, zegt Douwe Draaisma. ‘Hij kon niet stoppen. En zo is het ook met de lustpil: het is een taai gevecht, dat zijn sporen bij hem trekt. Maar hij houdt niet zomaar op.’

Inmiddels woont hij in een flat in Amstelveen, met weinig zicht op het fortuin dat hij met zijn uitvinding wilde vergaren. Of er bestaat de kans dat zijn bedrijf wordt overgenomen en hij wordt buitengesloten. De flat is ingericht met door hemzelf gemaakt meubilair. En daarop kijkt hij graag naar een oude video van zijn promotie. Als eerste in de familie ging hij studeren, en op zijn de promotie sprak Piet Vroon, destijds een toonaangevende professor, hem toe. Het hoogtepunt in zijn leven. De enige dag in je leven dat alles om jou draait.

Wat hem nu nog rest, daarover liet hij op 29 januari 2020 al geen twijfel bestaan. Aan het einde van zijn speech in het Topsportcentrum in Almere kondigde hij aan dat hij over zijn belevenissen rond Lybrido en Lybridos een medische thriller zou schrijven. Een sleutelroman bovendien, gericht op een internationaal publiek, net als zijn medicijnen. ‘En als het een succes wordt, gaat de helft van de opbrengsten naar de aandeelhouders van Emotional Brain’, sprak hij. ‘Als een pleister op de kwetsuren die u heeft opgelopen.’